Szczepionki, którym przypisuje się wyeliminowanie niegdyś przerażających chorób zakaźnych, takich jak ospa, błonica i polio, są uznawane za jedno z największych osiągnięć w dziedzinie zdrowia publicznego we współczesnej historii.
Szczepionki uczą układ odpornościowy rozpoznawania i zwalczania określonych organizmów chorobotwórczych (znanych jako patogeny), w tym wirusów i bakterii. Następnie pozostawiają komórki pamięci, które mogą zainicjować obronę w przypadku powrotu patogenu.
Szczepionki, dostosowując własne mechanizmy obronne organizmu, zapewniają ochronę przed wieloma chorobami zakaźnymi, całkowicie je blokując lub zmniejszając nasilenie objawów.
Stevica Mrdja / EyeEm / Getty ImagesJak działa system odpornościowy
Układ odpornościowy organizmu ma kilka linii obrony, które pomagają chronić się przed chorobami i zwalczać infekcje. Są ogólnie podzielone na dwie części:
Odporność wrodzona
To jest ta część układu odpornościowego, z którą się rodzisz. Wrodzony układ odpornościowy zapewnia organizmowi pierwszą linię obrony przed chorobami i składa się z komórek, które są natychmiast aktywowane po pojawieniu się patogenu. Komórki nie rozpoznają określonych patogenów; po prostu „wiedzą”, że patogen nie powinien tam być i zaatakować.
System obronny obejmuje białe krwinki zwane makrofagami (makro-co oznacza „duży” i-fagczyli „zjadacz”) i komórki dendrytyczne (Dendri-co oznacza „drzewo” ze względu na ich rozgałęzienia).
W szczególności komórki dendrytyczne są odpowiedzialne za prezentowanie patogenu układowi odpornościowemu w celu uruchomienia kolejnego etapu obrony.
Odporność adaptacyjna
Adaptacyjny układ odpornościowy, znany również jako odporność nabyta, reaguje na patogeny schwytane przez obrońców pierwszej linii. Po pojawieniu się patogenu układ odpornościowy wytwarza specyficzne dla choroby białka (zwane przeciwciałami), które albo atakują patogen, albo rekrutują inne komórki (w tym limfocyty B lub T) do obrony organizmu.
Przeciwciała są „zaprogramowane” tak, aby rozpoznawać atakującego na podstawie specyficznych białek, znanych jako antygeny. Te antygeny służą do rozróżnienia jednego typu patogenu od drugiego.
Po opanowaniu infekcji układ odpornościowy pozostawia komórki pamięci B i komórki T, które działają jako strażnicy przed przyszłymi atakami. Niektóre z nich są długotrwałe, podczas gdy inne z czasem zanikają i zaczynają tracić pamięć.
Jak działa szczepienie
Naturalnie wystawiając organizm na codzienne patogeny, organizm może stopniowo budować solidną obronę przed wieloma chorobami. Alternatywnie organizm można uodpornić przeciwko chorobie poprzez szczepienie.
Szczepienie obejmuje wprowadzenie substancji, którą organizm rozpoznaje jako patogen, zapobiegawczo wyzwalając reakcję specyficzną dla choroby. W istocie szczepionka „oszukuje” organizm, aby myślał, że jest atakowany, chociaż substancja (szczepionka) nie powoduje choroby.
Szczepionka może obejmować martwą lub osłabioną postać patogenu, część patogenu lub substancję wytwarzaną przez patogen.
Nowsze technologie umożliwiły stworzenie nowych szczepionek, które nie obejmują żadnej części samego patogenu, ale zamiast tego dostarczają kod genetyczny do komórek, dostarczając im „instrukcji”, jak zbudować antygen, aby pobudzić odpowiedź immunologiczną. Ta nowa technologia została wykorzystana do stworzenia szczepionek Moderna i Pfizer używanych do zwalczania COVID-19.
Podawane są również szczepionki terapeutycznepochoroba lub infekcja, która aktywuje układ odpornościowy w celu zwalczania choroby lub infekcji. Są one głównie przeznaczone do zwalczania infekcji wirusowych, takich jak wścieklizna i zapalenie wątroby typu B, chociaż opracowano również nowe szczepionki terapeutyczne do zwalczania nowotworów, takich jak rak prostaty, inwazyjny rak pęcherza i czerniak onkolityczny.
Rodzaje szczepionek
Chociaż cele wszystkich szczepień są takie same - wywołanie odpowiedzi immunologicznej specyficznej dla antygenu - nie wszystkie szczepionki działają w ten sam sposób. Obecnie istnieje pięć szerokich kategorii szczepionek i liczne podkategorie, z których każda ma inne wyzwalacze antygenowe i systemy dostarczania (wektory).
Żywe szczepionki atenuowane
Żywe szczepionki atenuowane wykorzystują cały, żywy wirus lub bakterię, która została osłabiona (atenuowana), aby uczynić ją nieszkodliwą dla osób ze zdrowym układem odpornościowym.
Po wprowadzeniu do organizmu atenuowany wirus lub bakteria wyzwalają odpowiedź immunologiczną najbliższą naturalnej infekcji. Z tego powodu żywe szczepionki atenuowane są zwykle trwalsze (trwalsze) niż wiele innych typów szczepionek.
Żywe szczepionki atenuowane mogą zapobiegać chorobom takim jak:
- Grypa (tylko szczepionka przeciw grypie w aerozolu do nosa)
- Odra
- Świnka
- Rotawirus
- Różyczka (niemiecka odra)
- Varicella (ospa wietrzna)
- Varicella-zoster (półpasiec)
- Żółta febra
Pomimo skuteczności żywych atenuowanych szczepionek, osoby z upośledzonym układem odpornościowym są na ogół zniechęcone do ich stosowania. Należą do nich biorcy przeszczepów narządów i osoby z HIV.
Szczepionki inaktywowane
Inaktywowane szczepionki, znane również jako szczepionki całkowicie zabite, wykorzystują całe martwe wirusy. Chociaż wirus nie może się replikować, organizm nadal będzie go uważał za szkodliwy i wywoływał specyficzną dla antygenu odpowiedź.
Szczepionki inaktywowane są stosowane w celu zapobiegania następującym chorobom:
- Wirusowe Zapalenie Wątroby typu A
- Grypa (szczególnie szczepionki przeciw grypie)
- Paraliż dziecięcy
- Wścieklizna
Szczepionki podjednostkowe
Szczepionki podjednostkowe wykorzystują tylko kawałek zarazka lub trochę białka do wywołania odpowiedzi immunologicznej. Ponieważ nie używają całego wirusa lub bakterii, skutki uboczne nie są tak powszechne, jak w przypadku żywych lub inaktywowanych szczepionek. W związku z tym, aby szczepionka była skuteczna, zwykle potrzeba wielu dawek.
Obejmują one również szczepionki skoniugowane, w których fragment antygenowy jest przyłączony do cząsteczki cukru zwanej polisacharydem.
Choroby, którym zapobiegają szczepionki podjednostkowe, obejmują:
- Zapalenie wątroby typu B
- Haemophilus influenzae typ b (Hib)
- Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV)
- Krztusiec (krztusiec)
- Choroba pneumokokowa
- Choroba meningokokowa
Szczepionki toksyczne
Czasami nie jest to bakteria lub wirus, przed którym potrzebujesz ochrony, ale raczej toksyna, którą patogen wytwarza, gdy znajduje się w organizmie. Szczepionki toksoidowe wykorzystują osłabioną wersję toksyny - zwaną toksoidem - aby pomóc organizmowi nauczyć się rozpoznawać i zwalczać te substancje, zanim spowodują one szkody.
Licencjonowane szczepionki toksoidalne obejmują te, które zapobiegają:
- Błonica
- Tężec (szczękościsk)
Szczepionki mRNA
Nowsze szczepionki mRNA zawierają jednoniciową cząsteczkę zwaną informacyjnym RNA (mRNA), która dostarcza kod genetyczny do komórek. W kodowaniu znajdują się instrukcje, jak „zbudować” specyficzny dla choroby antygen zwany białkiem szczytowym.
MRNA jest otoczone tłuszczową otoczką lipidową. Po dostarczeniu kodowania mRNA jest niszczone przez komórkę.
Istnieją dwie szczepionki mRNA zatwierdzone do użytku w 2020 r. W walce z COVID-19:
- Szczepionka Moderna COVID-19 (zmodyfikowana nukleozydem)
- Szczepionka Pfizer-BioNTech COVID-19 (tozinameran)
Przed COVID-19 nie było szczepionek mRNA licencjonowanych do stosowania u ludzi.
Bezpieczeństwo szczepionek
Wbrew twierdzeniom i mitom, które są przeciwne, działanie szczepionek, z nielicznymi wyjątkami, jest wyjątkowo bezpieczne. W trakcie procesu opracowywania szczepionki muszą przejść wiele testów, zanim trafią do lokalnej apteki.
Przed uzyskaniem licencji amerykańskiej Agencji ds.Żywności i Leków (FDA) producenci przechodzą ściśle monitorowane fazy badań klinicznych, aby upewnić się, czy ich kandydat na szczepionkę jest skuteczny i bezpieczny. Zwykle trwa to lata i obejmuje nie mniej niż 15 000 uczestników badania.
Po wydaniu licencji na szczepionkę badania są weryfikowane przez Komitet Doradczy ds. Praktyk Szczepień (ACIP) - panel ekspertów ds. Zdrowia publicznego i medycyny koordynowany przez Centers for Disease Control and Prevention (CDC) - w celu ustalenia, czy należy zalecić szczepionka i do jakich grup.
Nawet po zatwierdzeniu szczepionki, będzie ona nadal monitorowana pod kątem bezpieczeństwa i skuteczności, co pozwoli ACIP na dostosowanie swoich zaleceń w razie potrzeby. Istnieją trzy systemy raportowania wykorzystywane do śledzenia niepożądanych reakcji szczepionek i kierowania zgłoszenia do ACIP:
- System zgłaszania zdarzeń niepożądanych dotyczących szczepionek (VAERS)
- Vaccine Safety Datalink (VSD)
- Sieć Clinical Immunization Safety Assessment (CISA)
Odporność na stado
Szczepienie może chronić cię jako jednostkę, ale jej korzyści - i ostateczny sukces - są wspólne. Im więcej osób w danej społeczności jest zaszczepionych przeciwko chorobie zakaźnej, tym mniej jest podatnych na tę chorobę i może ją rozprzestrzenić.
Gdy poda się wystarczającą liczbę szczepień, cała społeczność może być chroniona przed chorobą, nawet ci, którzy nie zostali zakażeni. Nazywa się to odpornością zbiorową.
„Punkt krytyczny” jest różny w zależności od zakażenia, ale ogólnie rzecz biorąc, zdecydowana większość ludzi musi zostać zaszczepiona, aby wytworzyła się odporność stada.
W przypadku COVID-19 wczesne badania sugerują, że około 70% lub więcej populacji będzie musiało zostać zaszczepione, aby rozwinąć odporność stada.
Odporność stadna jest tym, co skłoniło urzędników zdrowia publicznego do wyeliminowania chorób, takich jak ospa, która kiedyś zabijała miliony ludzi. Mimo to odporność stadna nie jest stałym warunkiem. Jeśli nie przestrzega się zaleceń dotyczących szczepień, choroba może ponownie pojawić się i rozprzestrzenić w całej populacji.
Tak było w przypadku odry, choroby uznanej za wyeliminowaną w Stanach Zjednoczonych w 2000 roku, która jednak powraca z powodu spadku liczby szczepień wśród dzieci.
Do spadków przyczyniają się bezpodstawne twierdzenia o krzywdach ze strony zwolenników antyszczepionek („antyszczepionkowców”), którzy od dawna twierdzą, że szczepionki są nie tylko nieskuteczne (lub tworzone przez spekulantów korporacji), ale mogą również powodować stany takie jak autyzm.
Słowo od Verywell
Większość dowodów klinicznych wskazuje, że korzyści wynikające ze szczepień znacznie przewyższają potencjalne ryzyko.
Mimo to ważne jest, aby poinformować lekarza, jeśli jesteś w ciąży, masz obniżoną odporność lub miałaś niepożądaną reakcję na szczepionkę w przeszłości. W niektórych przypadkach szczepionka może być nadal podawana, ale w innych może być konieczne zastąpienie jej szczepionką lub unikanie jej.
Przewodnik po dyskusjach dla lekarzy ds. Szczepionek
Pobierz nasz przewodnik do wydrukowania na kolejną wizytę u lekarza, który pomoże Ci zadać właściwe pytania.
ściągnij PDF Wyślij przewodnik e-mailemWyślij do siebie lub ukochanej osoby.
Zapisz sięTen przewodnik dyskusyjny lekarza został wysłany na adres {{form.email}}.
Wystąpił błąd. Proszę spróbuj ponownie.